Wysoki cholesterol może długo nie dawać żadnych objawów, dlatego zalicza się go do tzw. cichych zabójców. Latami może wyniszczać organizm, a chory nie ma o tym pojęcia. Objawy, nawet jeśli się pojawią, wcale nie muszą być oczywiste. Niektóre trudno w ogóle powiązać z tą dolegliwością, bo dotyczą oczu. 1.
Eksperci przygotowali konkretne zalecenia dotyczące produktów, których powinniśmy unikać w diecie, jeśli mamy zaburzenia lipidowe. Te zalecenia sprawdzą się również w profilaktyce – opierając się na nich, zminimalizujemy ryzyko wystąpienia podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi w przyszłości.
Czy prawdą jest, że jajka są źródłem cholesterolu i ich spożywanie powinniśmy ograniczyć, albo że tylko świeże jajo utopi się w wodzie? I w końcu jak to możliwe, że z jajka wylęga się pisklę, które ma: układ krwionośny, nerwowy, kostny, immunologiczny - całe gotowe stworzenie do życia.
Jajka charakteryzują się wysoką wartością odżywczą. Stanowią źródło wielu cennych składników, m.in.: wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Szacuje się, że jedno jajko kurze (o wadze ok. 30 g) dostarcza 180 mg cholesterolu [2].
Czynniki ryzyka udarów niedokrwiennych, w tym wysoki poziom cholesterolu, są takie same jak w przypadku choroby niedokrwiennej serca. Inny główny rodzaj udaru, udar krwotoczny, jest spowodowany pęknięciem naczynia krwionośnego, które krwawi do mózgu. Podwyższony poziom cholesterolu nie wiąże się z wysokim ryzykiem tego typu udaru.
Cholesterol – cztery nawyki pogarszające problem. Problem z cholesterolem polega na tym, że początkowo jego objawy są dla przeciętnego człowieka niewidoczne. Możesz mieć wysoki poziom cholesterolu i nie zdawać sobie z tego sprawy, dopóki nie wykonasz rutynowej analizy lub nie poniesiesz konsekwencji zdrowotnych.
Produktem bardzo bogatym w cholesterol są jajka. Uważa się, że dwa duże jajka zawierają ponad 400 mg cholesterolu. To znacznie więcej niż zalecana dzienna dawka cholesterolu. Mimo wszystko nie należy całkowicie przekreślać tego produktu. Dietetycy podkreślają, że jajka są niezwykle wartościowe.
Kobieta usłyszała, że nie ma się czym przejmować, bo choć LDL-cholesterol jest wysoki, to równoważy go wysoki HDL-C. Faktycznie pacjentka nie ma się czym przejmować? Wręcz przeciwnie. Od ponad dekady wiemy już, że cholesterol HDL, potocznie zwany przez pacjentów dobrym, tylko w pewnym zakresie działa ochronnie.
Warto jednak uwzględnić w tym jajka, które pochłoniemy w postaci ciast czy makaronów. Pilnować należy głównie liczby spożytych żółtek, bo to w nich czai się pokarmowy winowajca, czyli cholesterol. O ile bowiem w białku niemal 90 proc. stanowi woda, 9 proc. to aminokwasy, a niespełna 1 proc. węglowodany, witaminy i sole
Nie jest to takie oczywiste. Jajka zawierają dość dużą ilość cholesterolu. W jednym jajku znajdują się aż 373 mg cholesterolu. To sporo, dlatego dotychczas zalecano, by nie spożywać dużych ilości jaj. Nowe badania są jednak inne i wskazują, że nie ma ograniczeń w jedzeniu jajek.
LbeHCc. Ile jest cholesterolu w jajkach. Jak dużo jajek można zjeść w Wielkanoc bezpiecznie? Kiedyś straszono nas, że jedzenie nadmiaru jajek grozi chorobami serca, ze względu na wysoki poziom cholesterolu. Co dziś specjaliści mówią na ten temat? Ile można zjeść bezpiecznie jajek jednorazowo? Cholesterol w wielkanocnych jajkach Spór o wpływ spożywania jajek na organizm człowieka przypominał jeszcze kilka lat temu legendarną już bitwę masła z margaryną. Od niedawna jednak lekarze i dietetycy przekonują, że jajek nie warto demonizować. Z pomocą spieszą im wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia oraz dokładna analiza składu białka i żółtka kryjących się w jajecznej skorupce. Cholesterol - w żółtkach i białkach Obawiający się o swoje zdrowie miłośnicy jaj mogą odetchnąć. WHO zapewnia, że w tygodniu możemy zjeść nawet 10 jaj. Warto jednak uwzględnić w tym jajka, które pochłoniemy w postaci ciast czy makaronów. Pilnować należy głównie liczby spożytych żółtek, bo to w nich czai się pokarmowy winowajca, czyli cholesterol. O ile bowiem w białku niemal 90 proc. stanowi woda, 9 proc. to aminokwasy, a niespełna 1 proc. węglowodany, witaminy i sole mineralne, to w żółtku kryje się nieco więcej gorzej kojarzonych składników. Ponad 60 proc. żółtka to tłuszcze, jednak połowa z nich to lecytyna, mająca zbawienny wpływ na zagrożone miażdżycą ścianki naczyń krwionośnych. Z wyliczeń specjalistów wynika, że w 5 gramach tłuszczu z żółtka tylko 0,1 grama to niekorzystne nasycone kwasy tłuszczowe. Efekt? Zjedzenie nawet 2 jaj każdego dnia u większości osób nie wywoła drastycznego wzrostu poziomu złego cholesterolu. Zastąp jaja kurze jajami przepiórczymi Jeżeli problem podwyższonego poziomu cholesterolu spędza ci sen z powiek, przerzuć się na Wielkanoc, na jaja przepiórcze, które zawierają mniej złego cholesterolu niż kurze, mają mniej tłuszczu, za to więcej białek i mikroelementów, takich jak: fosfor, żelazo, miedź, cynk oraz witaminy z grupy B.
Blisko 40 proc. z nas jest przekonanych, że spożywanie dużej ilości jaj w ciągu tygodnia podwyższa znacząco poziom cholesterolu. Co ciekawe, tyle samo ankietowanych (41 proc.) uważa, że ich konsumpcja nie ma znaczenia dla naszego zdrowia. Jak jest z tymi jajkami oraz – co najważniejsze – w jakie mity na temat cholesterolu jeszcze wierzymy? O cholesterolu krąży wiele legend. Mimo tego, że większość z nich została zweryfikowana przez liczne badania naukowe, nadal nie jesteśmy przekonani, które informacje w odniesieniu do naszego zdrowia możemy traktować jako prawdziwe, a które – powielane przez lata bez sprawdzenia ich wiarygodności, utrwaliły się w opinii społecznej jako błędne. Jak jest z cholesterolem i jajkami? Znamy temat cholesterolu, ale niezbyt dokładnieW badaniu zrealizowanym na zlecenie marki Berimal sprawdzono podejście Polaków do sześciu najpowszechniejszych mitów związanych z który z nich wierzy najwięcej badanych? W ten dotyczący spożywania jajek: blisko 40 proc. z nas uważa, że spożywanie tego produktu wpływa negatywnie na poziom cholesterolu. Co ciekawe, prawie tak samo liczna grupa twierdzi, że owiane złą sławą jajka nie mają niewłaściwego wpływu na nasz organizm (41 proc.). Jajka a naukaCo na ten temat mówi nauka? Na łamach prestiżowego czasopisma JAMA, naukowcy z uniwersytetu medycznego w Chicago opublikowali wyniki badań wskazujące na istnienie związku między spożywaniem jajek a zwiększonym ryzykiem chorób układu krążenia. Chcąc zmniejszyć spożycie cholesterolu ogółem, warto ograniczyć jedzenie produktów bogatych w tłuszcze zwierzęce, a w zamian za to postawić na tłuszcze roślinne. Jajka należy jeść ze względu na ich wartości odżywcze – są źródłem białka, witamin A, D, B12, B1, B2 oraz żelaza. Zaleca się jednak, aby spożywać je w rozsądnych ilościach – nie więcej niż jedno życia, dieta oraz cholesterol – jak to łączymy? Co trzeci z nas jest przekonany (35 proc.), że podwyższony poziom cholesterolu dotyczy wyłącznie osób prowadzących siedzący tryb życia oraz stosujących niezdrową dietę. Mimo tego, że aktywność fizyczna oraz zbilansowane posiłki stanowią ważny element profilaktyki w zakresie dbania o właściwy poziom cholesterolu, to działania w tym zakresie przynoszą efekty dopiero wtedy, gdy stają się naszą codzienną, zdrową Regularna aktywność fizyczna to jeden z najważniejszych nawyków, który stanowi jednocześnie niezwykle istotne działanie profilaktyczne w zakresie troski o właściwy poziom cholesterolu oraz metabolizmu. Mimo tego, iż dla wielu osób ruch jest jednoznaczny z dużym wysiłkiem, warto poszukać takiej dyscypliny sportowej, która będzie odpowiadała nie tylko naszym możliwościom zdrowotnym, ale przede wszystkim będzie sprawiała nam przyjemność. Dobrym przykładem jest walking, który uprawiany regularnie, wspólnie z bliskimi jest nie tylko skutecznym działaniem w zakresie dbania o nasz organizm, ale również doskonałą okazją do wzajemnej motywacji w drodze po lepsze zdrowie i samopoczucie – podkreśla Robert Korzeniowski, czterokrotny mistrz olimpijski oraz ekspert marki Berimal, organizatora kampanii: „Dbajmy o siebie – nawzajem”, USP ZdrowieRegularna aktywność fizyczna wpływa nie tylko na poziom cholesterolu, przyczynia się również do ustabilizowania procesu metabolizmu. Czy według badanych wysoki poziom cholesterolu ma związek z wagą? Co czwarty (26 proc.) Polak jest przekonany, że osoby o szczupłej sylwetce nie mają problemów z poziomem tego wskaźnika, a aż 25 proc. wierzy, że to problem wyłącznie osób z nadwagą. Warto jednak pamiętać, że choroby układu krążenia mogą dotknąć wszystkich – niezależnie od masy ciała. Dlaczego? Powodów jest kilka. Choroba genetyczna - mutacja genu receptora cholesterolu LDL, choroby współistniejące np. cukrzyca, nadciśnienie czy palenie papierosów zwiększają ryzyko dolegliwości we wszystkie mity na temat cholesterolu wierzymy Mitem, w który nie wierzy większość Polaków (ponad 80 proc.) jest ten dotyczący związku podwyższonego poziomu cholesterolu z wiekiem. Tylko co dziesiąty badany jest przekonany, że ten problem zdrowotny zaczyna się dopiero po 60-tym roku Podwyższony poziom cholesterolu dotyka nie tylko ludzi starszych. Jak pokazują badania zrealizowane na zlecenie marki Berimal, już co dziesiąty Polak w przedziale 18-34 lata ma jego podwyższony wskaźnik. Znacznie poważniej wygląda sytuacja wśród osób od 35 do 55 roku życia – w tej grupie już co trzecia przebadana osoba deklaruje, że jej cholesterol jest na niewłaściwym poziomie. Dlatego też niezwykle ważnym elementem profilaktyki jest budowanie społecznej świadomości na temat dbania o nasze zdrowie już po przekroczeniu 20-go roku życia. Odpowiedzialne podejście i troska o samopoczucie nasze i naszych najbliższych może uchronić nas przed wieloma problemami natury zdrowotnej w przyszłości – podsumowuje Agata Polasz, Brand Manager marki podobnie jak jajka – dzieli Polaków Mimo tego, iż większość Polaków jest świadoma, że problem z podwyższonym cholesterolem nie dotyczy jedynie osób starszych, to nadal wpływ takich produktów jak jajka czy margaryna na poziom naszego cholesterolu budzi wiele wątpliwości. Co trzeci Polak jest przekonany, że spożywanie margaryny przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu, dla 47 proc. jej wpływ na nasze zdrowie jest niekorzystny, ale aż co piąty nie jest w stanie jednoznacznie określić, w jaki sposób spożywanie tego produktu przekłada się na nasze zdrowie. Jak jest naprawdę? Margaryna zawiera tłuszcze trans, które są wytwarzane sztucznie poprzez uwodornienie. Ich spożywanie w dużych ilościach może spowodować wzrost poziomu „złego” cholesterolu i obniżenie tego „dobrego”. Najwięcej tłuszczów trans ma margaryna twarda, z której – w trosce o zdrowie nasze i naszych najbliższych – należy zrezygnować. Warto jednak pamiętać, że nie trzeba rezygnować całkowicie ze spożywania masła, jeżeli przestrzegamy urozmaiconej diety i spożywamy przepisy z jajem!Czy jemy oczami? Tak!Burak – jedz i pij go na zdrowie!Wszystko, co trzeba wiedzieć o maślePolecane ofertyMateriały promocyjne partnera
Aktualizacja: 27 sierpnia 2018Jajka są jednymi z najbardziej pożywnych pokarmów na naszej planecie. Jednak czy jajka i cholesterol w nich zawarty jest bezpieczny dla naszego zdrowia?W rzeczywistości całe jajko zawiera wszystkie składniki odżywcze potrzebne do przekształcenia pojedynczej komórki w kurczaka. Jednak jaja mają złą reputację, ponieważ żółtka są bogate w cholesterol nie działa w tak prosty sposób jak sobie niektórzy wyobrażają. Im więcej jesz, tym mniej cholesterolu wytwarza twoje ciało. Z tego powodu zjedzenie kilku jaj nie spowoduje dużego wzrostu poziomu tym artykule wyjaśniono ten proces i omówiono liczbę jaj, które można bezpiecznie spożywać twoje ciało reguluje poziom cholesteroluSłysząc słowo cholesterol od razu kojarzymy go z czymś negatywnym. Wynika to z faktu, że niektóre badania powiązały wysoki poziom cholesterolu z chorobami serca i przedwczesną śmiercią. Jednak dowody są jest, że cholesterol odgrywa bardzo ważną funkcję w twoim ciele. Jest to strukturalna cząsteczka niezbędna dla każdej błony komórkowej. Jest również stosowany do produkcji hormonów steroidowych, takich jak testosteron, estrogen i pod uwagę, jak ważny jest cholesterol, twoje ciało rozwinęło skomplikowane sposoby, aby zawsze było go wystarczająco dużo. Ponieważ pobieranie cholesterolu z diety nie zawsze jest możliwe, wątroba produkuje wystarczająco dużo, aby zaspokoić potrzeby kiedy jesz dużo bogatych w cholesterol pokarmów, twoja wątroba zaczyna produkować go mniej, aby utrzymać odpowiedni poziom. Dlatego całkowita ilość cholesterolu w twoim ciele zmienia się na minimalnym to należy unikać spożywania nadmiernych ilości cholesterolu, jeśli jego poziom we krwi podnosi się. Wysokie spożycie może powodować umiarkowany wzrost poziomu cholesterolu we się dzieje, gdy ludzie spożywają kilka jaj dziennie?Przez wiele dziesięcioleci zalecano ludziom ograniczanie spożycia jaj lub przynajmniej żółtek jaj. Pojedyncze jajo średniej wielkości zawiera 186 mg cholesterolu, co stanowi 62% zalecanego dziennego zalecenia obejmują maksymalnie 2-6 żółtek tygodniowo. Brakuje jednak naukowego wsparcia dla tego ograniczenia. W kilku badaniach zbadano wpływ jaj na poziom te podzieliły ludzi na dwie grupy – jedna grupa spożywała 1-3 całych jaj dziennie, a druga zjadała coś innego, na przykład substytuty te pokazują, że:W prawie wszystkich przypadkach wzrasta „dobry” cholesterol i „złe” poziomy cholesterolu LDL zwykle pozostają niezmienione, ale czasami nieznacznie jajek wzbogaconych w omega-3 może obniżyć poziom trójglicerydów we krwi, co jest kolejnym ważnym powodem na ich we krwi karotenoidowych przeciwutleniaczy, takich jak luteina i zeaksantyna znacznie się, że odpowiedź na jedzenie całych jaj zależy od osoby. U 70% osób jaja nie miały wpływu na całkowity lub „zły” cholesterol LDL. Jednak u 30% osób te markery nieznacznie którzy mają głównie duże cząsteczki LDL mają mniejsze ryzyko chorób serca. Więc nawet jeśli jaja powodują łagodny wzrost poziomu cholesterolu całkowitego i LDL to nie jest to powód do jest jasna, że maksymalnie 3 całe jajka dziennie są całkowicie bezpieczne dla zdrowych i choroby sercaW wielu badaniach zbadano spożycie jaj i ryzyko chorób serca. Wiele z nich to obserwacyjne badania, w których obserwuje się duże grupy ludzi przez wiele wykorzystują następnie metody statystyczne do określenia, czy pewne nawyki – takie jak dieta, palenie papierosów czy ćwiczenia są powiązane ze zmniejszeniem lub zwiększeniem ryzyka niektórych te, z których niektóre obejmują setki tysięcy ludzi – konsekwentnie pokazują, że ludzie, którzy jedzą całe jajka nie są bardziej podatni na choroby serca niż ci, którzy tego nie robią. Niektóre badania wykazują nawet mniejsze ryzyko udaru badania te sugerują, że osoby z cukrzycą typu 2 i jedzące dużo jaj mają zwiększone ryzyko chorób kontrolowane badanie z udziałem osób z cukrzycą typu 2 wykazało, że spożywanie dwóch jaj dziennie przez sześć dni w tygodniu przez trzy miesiące nie wpływało znacząco na poziom lipidów we zdrowotne mogą również zależeć od pozostałej części diety. W diecie niskowęglowodanowej, która jest najlepszą dietą dla osób chorych na cukrzycę – komórki jajowe prowadzą do poprawy czynników ryzyka chorób mają kilka innych korzyści zdrowotnychNie zapominajmy, że jajka to coś więcej niż tylko cholesterol. Są również pełne składników odżywczych i oferują wiele innych imponujących korzyści :Są bogate w luteinę i zeaksantynę, antyoksydanty, które zmniejszają ryzyko chorób oczu, takich jak zwyrodnienie plamki i bardzo bogate w cholinę , substancję odżywczą, która odgrywa zasadniczą rolę we wszystkich wysokiej jakości białkiem zwierzęcym, którego zaletą jest zwiększona masa mięśniowa i lepsze zdrowie pokazują, że jaja zwiększają poczucie pełności i pomagają więcej, jajka są smaczne i niezwykle łatwe w przygotowaniu. Korzyści z konsumpcji jaj znacznie przewyższają potencjalne jaj powinno się jeść każdego dnia?Niestety, żadne badania nie brały pod uwagę większego dziennego spożycia niż 3 możliwe, choć mało prawdopodobne, że jedzenie więcej może negatywnie wpłynąć na twoje zdrowie. Spożywanie więcej niż trzech jest niezbadanym terytorium, naukowo jedno badanie przypadku obejmowało 88-letniego mężczyznę, który spożywał 25 jaj dziennie. Miał normalny poziom cholesterolu i był w bardzo dobrym stanie sposób w jaki dana osoba reaguje na skrajne spożycie jaj, nie może być porównywana do całej i cholesterol podsumowanieWażne jest również, aby pamiętać, że nie wszystkie jajka są takie same. Większość jaj w supermarkecie pochodzi z kurcząt wyhodowanych w zamknięciu, karmionych jaja są jajami wzbogaconymi w kwasy omega-3 lub jajka od kur hodowanych na pastwisku. Te jajka mają znacznie wyższe poziomy omega-3 i ważnych witamin rozpuszczalnych w rzecz biorąc, jedzenie jajek jest całkowicie bezpieczne, nawet jeśli jesz maksymalnie 3 całe jajka pod uwagę ich zakres składników odżywczych i potężne korzyści zdrowotne, jaja wysokiej jakości mogą należeć do najzdrowszych pokarmów na świecie.
Choroby sercowo-naczyniowe są najczęstszą przyczyną śmierci na świecie [1]. Ze względu na wysoką zawartość cholesterolu w jajach – przeciętne jajo o masie 50g zawiera około 200 mg cholesterolu, są one kojarzone ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe. Według wytycznych American Heart Association, dzienna podaż cholesterolu nie powinna przekraczać 300mg [2]. Jedno jajko stanowi zatem 2/3 tej wartości. Ale czy faktycznie jaja są tak niebezpiecznym produktem? Wzrost we krwi stężenia cholesterolu związanego z frakcją LDL przyczynia się do zwiększonej zachorowalności na choroby sercowo-naczyniowe, a na poziom tej lipoproteiny ma wpływ między innymi prowadzona dieta, jednak zawartość cholesterolu w pożywieniu nie odgrywa najważniejszej roli. Według niektórych opinii, wysoka podaż tego składnika może natomiast przyczyniać się do nasilonego utleniania frakcji LDL i ich zwiększonej aterogenności [2]. Należy zaznaczyć, iż obserwowano wysokie spożycie jaj u osób prowadzących nieprawidłowy styl życia – palących papierosy, spożywających przetworzone mięso oraz nie uprawiających aktywności fizycznej. Osoby te miały więc większe ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych [2]. Ważnym zagadnieniem jest osobnicza wrażliwość na zawartość cholesterolu w diecie, mogąca wynikać z różnej szybkości wchłaniania, wydzielania żółci lub regulacji syntezy cholesterolu w ustroju. Wśród osób, u których można zaobserwować podwyższony poziom cholesterolu we krwi w odpowiedzi na jego wysoką podaż z dietą (około 25% populacji), rejestruje się zarówno wzrost frakcji LDL, jak i HDL. Wzajemny stosunek tych frakcji, który odgrywa ważną rolę w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, nie zmienia się [3]. Wśród wyników wielu badań kohortowych nie zauważono zwiększonej zachorowalności na choroby sercowo-naczyniowe, występowania zawału lub ogólnej śmiertelności u osób spożywających jaja przynajmniej raz dziennie w porównaniu z osobami jedzącymi jaja mniej niż raz na tydzień [2, 4]. Więcej ostrożności powinny natomiast zachować osoby chorujące na cukrzycę typu drugiego. Włączenie większej ilości jaj do jadłospisu może u nich skutkować zwiększonym ryzykiem choroby wieńcowej, między innymi ze względu na insulinooporność skutkującą zaburzonym transportem cholesterolu w organizmie oraz zmienionym metabolizmem lipoprotein HDL [2, 4]. Co jeszcze znajdziemy w jajku? Ważnymi składnikami, które odnajdziemy w tej grupie produktów są luteina i zeaksantyna. Karotenoidy te mają właściwości przeciwutleniające. Ochraniają także narząd wzroku przed degeneracją związaną z wiekiem, przede wszystkim mogą zapobiegać rozwojowi zaćmy oraz zwyrodnieniu plamki żółtej. Spożywanie jaj podnosi stężenie tych substancji głównie u osób wrażliwych na zawartość pokarmowego cholesterolu [3]. Jaja stanowią także bogactwo witamin: witamniy D, A, witamin z grupy B. Są także znakomitym źródłem pełnowartościowego białka [5]. Dodatkowo pożywienie kur wzbogaca się specjalnymi składnikami, co pozwala na uzyskanie jaj o pożądanym składzie, np. o wyższej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 [6]. Podsumowując, nie ma jednoznacznych dowodów na to, iż jaja przyczyniają się do zwiększonej zachorowalności na choroby sercowo-naczyniowe. Większy wpływ może mieć wysoka zawartość w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych. Bardziej wymierne korzyści w skali populacji przyniesie przestrzeganie zasad racjonalnego żywienia niż rezygnowanie z jakiejś pojedynczej grupy produktów, a jaja są źródłem wielu wartościowych składników odżywczych. WHO na temat chorób sercowo-naczyniowych, [data dostępu: Y., Chen L., Zhu T., i wsp.: Egg consumption and risk of coronary heart disease and stroke: dose-response meta-analysis of prospective cohort studies, BMJ 2013; doi: ML, Effects of eggs on plasma lipoproteins in healthy populations, Food Funct., 2010, 1, Xun P., Nakamura Y. i wsp. Egg consumption in relation to risk of cardiovascular disease anddiabetes: a systematic review and meta-analysis, Am J Clin Nutr 2013, 98, 146– M. (red.), Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, IŻŻ, Warszawa, N., The hen’s egg – is its role in human nutrition changing? World’s Poultry Sci J, 2006, 62, 08-31 autorKarolina Surmadietetykabsolwentka Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Wpływ spożycia jaj na rozwój chorób (90%) 6 votes